STRATY DEPORTOWANEJ LUDNOŚCI POLSKIEJ

Według dawniejszych ocen polskich, tylko w trakcie transportu w głąb ZSRR zmarło ok. 10 % deportowanych. Straty ludności polskiej, która w różnych formach trafiła w głąb ZSRR rozmaicie. Wedle ocen rządu polskiego z 1941 r. do sierpnia tegoż roku w sumie umrzeć miało 423 tys. obywateli polskich. Inne szacunki mówiły, iż do 1 października 1942 r. w więzieniach, obozach i miejscach zesłania zmarło 322 tys. obywateli polskich, a nadto 93,8 tysiące spośród już uwolnionych w wyniku tzw. amnestii. W 1944 r. rząd polski szacował straty osobowe obywateli polskich w ZSRR w latach 1940-43 na 270 tys. Przypuszczenie, że roczna śmiertelność wśród więźniów w latach 1940-42 sięgała 30 %, a wśród zesłańców 10-15 %, stało się podstawą twierdzenia, że w tym okresie zmarło w ZSRR około 900 tys. obywateli polskich.

Zupełnie inaczej problem ten przedstawia się w świetle dokumentacji radzieckiej. Wynika z niej, że do połowy 1941 r. spośród deportowanych w lutym 1940 r. zmarły 10864 osoby (7,7%), zaś spośród deportowanych w czerwcu 1940 - 1855 osób (2,4%). W przypadku deportowanych w kwietniu 1940 nie dysponujemy tak szczegółowymi danymi statystycznymi, ale liczbę zgonów w tej grupie można oceniać na nie więcej niż 2,5 %. Śmiertelność wśród deportowanych w maju i czerwcu 1941 r. była praktycznie równa stratom w transporcie i poza pociągami zbombardowanymi przez Niemców nie była z pewnością wyższa niż we wcześniejszych akcjach deportacyjnych. W sumie zatem, od momentu osiedlenia do połowy 1941 r. liczba zgonów wśród deportowanych nie przekroczyła prawdopodobnie15 tys.

Jak wielkie były straty osobowe po tzw. amnestii, określić bardzo trudno. Znaczna śmiertelność miała miejsce w trakcie przemieszczeń na obszarze ZSRR od jesieni 1941 do lata 1942. Liczne były ofiary śmiertelne w wyniku chorób epidemicznych i głodu w rejonach koncentracji ludności polskiej w Uzbekistanie, Kazachstanie i Kirgizji. Ambasada polska szacowała, że tylko epidemia tyfusu w republikach środkowoazjatyckich od grudnia 1941 r. do czerwca 1942 r. pochłonęła 10 % spośród przebywających tam około 200 tys. obywateli polskich. Wiele przypadków śmierci z chorób, głodu, wycieńczenia pracą ponad siły notowano praktycznie we wszystkich rejonach, gdzie istniały skupiska ludności polskiej.